Wend niet het gezicht af, mijn moeder
Ook ik ben stukgewaaid
Maar afstand krimpt, en er is geen ruimte zonder jou
– Astrid Roemer (NoordzeeBlues)
Met dit prachtige gedicht opent Emma van Meyeren haar essaybundel over rouw. Dit kleine boekje met grote inhoud bevat drie essays waarin nostalgie, melancholie, rouwpatronen en rituelen onder de loep worden genomen. Tien jaar voordat ze dit boekje uitbracht verloor Van Meyeren zelf haar moeder waardoor ze haar eigen rouwverwerking vervlochten heeft met haar observaties over rouw. Ik deel graag met jullie wat ik opvallend en interessant vond:
- Haptisch bewustzijn: het idee dat bewustzijn niet alleen bestaat in je geestelijke voorstelling, maar ook in het lichaam zelf opgeslagen is.
- Aan het vorige punt verbonden: rouw kan zich lichamelijk manifesteren (buikpijn, hoofdpijn, vermoeidheid, misselijkheid).
- Rouwenden hoeven niet per sé de overledene los te laten. Het is eigenlijk juist gewenst om de relatie voort te zetten op een andere manier.
- Rituelen hebben een belangrijke rol in het rouwproces, maar rituelen vinden is moeilijk voor hen wiens cultuur of geloof niet bestaat uit rituelen.
- “Melancholie is rouw zonder object, maar het is niet hetzelfde als rouwen om niets. Eerder is het rouwen om alles.”
Het meest interessante van het hele boek vind ik het idee dat kapitalisme een negatief effect heeft op het rouwproces. Van Meyeren legt uit dat kapitalistische samenlevingen van rouw een individualistisch proces hebben gemaakt waardoor het ontdaan wordt van ethische en politieke aspecten. “Geïndividualiseerde rouw maakt verlies onzichtbaar, verhult het. Het vereenzaamt rouwenden en plaatst verlies waar we denken dat het hoort: in de marge” vertelt ze.
Ik heb ook het idee gehad dat rouw in de marges plaatsvindt. We worden geacht er zo snel mogelijk over op te houden en ons eroverheen te zetten. Daarom vind ik het zo goed dat er mensen zoals Emma van Meyeren zijn die publiekelijk rouw bespreken. Als we begrijpen hoe rouw werkt en het onderwerp niet meer marginaliseren, dan kunnen we werken naar een samenleving waarin we als een community klaar staan voor elkaar.